ΠΑΙΔΕΙΑ ΚΑΙ ΑΚΡΑΤΟΣ ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΜΟΣ

 

Η παιδεία είναι μια διαδικασία η οποία διαμορφώνει τους πολιτιστικούς και συνειδησιακούς όρους για την παραγωγή και αναπαραγωγή της εκάστοτε κοινωνικής μορφής. Η προαναφερθείσα διαπίστωση αναδεικνύεται ήδη από την αρχαιότητα σε όλες σχεδόν τις προηγμένες κοινωνίες, καθώς μέσω της εκπαίδευσης των νέων διαχέονταν και θεμελιώνονταν οι αξίες και τα ιδανικά του κρατούντος οικονομικού και πολιτικού καθεστώτος.

Πιο συγκεκριμένα με την έλευση του Διαφωτισμού στο ιστορικό γίγνεσθαι και την ανάδυση βασικών νοητικών εργαλείων, όπως της κριτικής σκέψης και του ορθολογισμού μεταβλήθηκε ριζικά και το περιεχόμενο της παιδείας,  διότι πλέον η «ιστορία» γέννησε με ρητό τρόπο το αίτημα της χειραφέτησης και την αυτονομία του ατόμου. Πιο αναλυτικά στο  επίπεδο της οικονομίας, της κοινωνίας, αλλά και της παιδείας αποθεώθηκε (στο δυτικό κόσμο)  ο άκρατος ορθολογισμός, με αποτέλεσμα στην κίνηση της ιστορίας να αποδειχτεί καταστροφικός. 

Χαρακτηριστικά η εργαλειοποίηση της ορθολογικότητας, στο όνομα της οικονομικής προόδου και της επιστήμης, μας οδήγησε με «μαθηματικό τρόπο» στην αποικιοκρατία στα μισά του 19ου αιώνα και στη δίνη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, με κορύφωσή της, τις φρικαλεότητες του ολοκαυτώματος και την ρίψη των δύο ατομικών βομβών στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι. Αυτά τα μείζονα ιστορικά γεγονότα κατέδειξαν με τον πιο εμφατικό τρόπο ότι η θεοποίηση της ορθολογικότητας για τη μεγιστοποίηση της αποδοτικότητας και της αποτελεσματικότητας, επέφεραν ανορθολογικά και μη υπολογίσιμα αποτελέσματα σε ολόκληρη την ανθρωπότητα.

Επιπροσθέτως το γέννημα του Διαφωτισμού, το οποίο είναι η ορθολογικότητα απώλεσε σε σημαντικό βαθμό και τα αξιακά φορτία της Γαλλικής Επανάστασης, τα οποία συμπυκνώνονται στο τρίπτυχο: ελευθερία, ισότητα και αδελφοσύνη. Αυτό αποδεικνύεται σε όλα τα επίπεδα, καθώς ο ατομοκεντρισμός και η επικράτηση της αναξιοκρατίας στο επίπεδο της αγοράς, έχουν διασπάσει τον υγιή ανταγωνισμό και την αίσθηση της αλληλεγγύης στο επίπεδο της κοινωνίας. Το προαναφερθέν σύμπτωμα της εξασθένισης της κοινωνικής σταθερότητας προωθείται του τελευταίους μήνες και στο επίπεδο της παιδείας. 

Αναλυτικότερα εντός του ελλαδικού χώρου προωθούνται με συστηματικό τρόπο μεταρρυθμίσεις στο πεδίο της παιδείας (και όχι μόνο), με σκοπό την μέγιστη αποδοτικότητα με το λιγότερο κόστος. Αυτές οι μεταρρυθμίσεις έχουν σαν στόχο την εμπορευματοποίηση της παιδείας, καθώς και την ένταξη της στο πεδίο της αγοράς, με αποτέλεσμα να αξιολογείται η εκάστοτε επιστημονική έρευνα με κριτήρια, όπως το βαθμό καινοτομίας και την ανάπτυξη της ανταγωνιστικότητας. Αυτό εκ πρώτης όψεως δεν είναι απαραίτητα αρνητικό, καθώς πολύ πτυχιούχοι φοιτητές θα μπορούν να απορροφηθούν σε διάφορα πεδία της αγοράς, έχοντας σαν επίπτωση τη μείωση της καλπάζουσας ανεργίας.

Από την άλλη μεριά για να γίνουν αποτελεσματικές οι μεταρρυθμίσεις θα πρέπει να διασφαλιστεί ότι οι ακαδημαϊκοί  δεν θα εισέλθουν στην λογική ενός κοινού επιχειρηματία, διότι έτσι αλλοιώνεται το νόημα της επιστήμης, το οποίο είναι η συστηματική γνώση του εκάστοτε αντικειμένου και ο κριτικός αναστοχασμός. Επεξηγηματικά η μόρφωση και η παιδεία θα πρέπει να παραμείνουν αγαθά, διότι η εμπορευματοποίηση τους συνιστά μείζονα κοινωνικό κίνδυνο, το οποίο θα έχει σαν αποτέλεσμα τον αποκλεισμό διάφορων κοινωνικών ομάδων από την παιδεία και μακροπρόθεσμα την διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων.

Εν κατακλείδι κάποιες μεταρρυθμίσεις είναι αναμφισβήτητα αναγκαίες στο τωρινό πανεπιστήμιο και εν γένει στην παιδεία των νέων γενιών, όμως  θα πρέπει αυτό να επιτευχθεί με τους κατάλληλους όρους, ώστε να διασφαλιστεί η κριτική σκέψη και να αποφευχθεί η «ρομποτοποίηση» της νεολαίας.