ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΧΡΕΟΚΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

 

Η Ελλάδα γεννήθηκε από το δανεισµό και την χρεοκοπία. Αυτοί είναι οι «γονείς» που ανάστησαν και γαλούχησαν το νέο ελληνικό κράτος που παρά τα εκατόν ενενήντα περίπου χρόνια του δεν απογαλακτίστηκε, ούτε ανεξαρτητοποιήθηκε από τη διεθνή κεφαλαιαγορά. Γι' αυτό και ίσως η ελληνική οικονοµία ακολουθεί καταπόδας τις διεθνείς οικονοµικές διακυµάνσεις!

Από τα χρόνια του αγώνα για την ανεξαρτησία µέχρι σήµερα η Ελλάδα πτώχευσε πέντε φορές, που τυχαία (sic) συνέπιπταν µε περιόδους διεθνών υφέσεων και άλλες τόσες φορές περίπου βρέθηκε στα πρόθυρα της πτώχευσης. Εντωµεταξύ τα µισά από τα εκατόν ενενήντα περίπου χρόνια ήταν χρεοκοπηµένη και συνεπώς αποκλεισµένη από τη διεθνή κεφαλαιαγορά, η οποία εξέδιδε «απαγορευτικό για τον απόπλου» οποιουδήποτε δανείου.

Έτσι ο οικονοµικός έλεγχος, η τρόικα, η ανησυχία για την εκταµίευση των δόσεων της οικονοµικής βοήθειας (sic) και τα άλλα δυσάρεστα και ταπεινωτικά φαινόµενα που τον τελευταίο καιρό ταλανίζουν είναι, από ιστορικής άποψης, γνώριµα φαινόµενα, τόσο που ο πανικός που πλανιέται να είναι εκ του περισσού. 

Eξ' άλλου, για τους µνήµονες, το «παιχνίδι» µεταξύ διεθνούς κεφαλαιαγοράς και εξαρτηµένων οικονοµιών, όπως αυτή της Ελλάδος, παίζεται ακριβώς όπως το βιώνουµε! Με την αναδροµή στην ιστορία της νεοελληνικής χρεοκοπίας ή του Ελληνικού κράτους επιδιώκουµε το «φρεσκάρισµα» της µνήµης επαναλαµβάνοντας σελίδες της ιστορίας µας που «διαβάσαµε» όπως στην συνέχεια ...

Στον ιερό σκοπό του αγώνα για την ελευθερία συνέδραµαν (sic) χρηµατιστηριακοί κύκλοι του Λονδίνου µε τη σύναψη δυο επαχθών δανείων. Πρόκειται για τα επονοµαζόµενα «δάνεια της ανεξαρτησίας». Το πρώτο δάνειο συνάφθηκε το 1824 και το δεύτερο το 1825. Το ονοµαστικό ποσό των δυο δανείων ανέρχονταν σε 2.800.000 λίρες (στερλίνες). Το ποσό που έφθασε στην αγωνιζόµενη Ελλάδα ήταν της τάξεως των 540.000 λιρών, ενώ το υπόλοιπο εξανεµίσθηκε σε εγγυήσεις, µεσιτικά, τόκους και γενικότερα έγινε λεία στους «όνυχας των Άγγλων και Αµερικανών κερδοσκόπων» όπως χαρακτηριστικά γράφει ο αείµνηστος καθηγητής Α. Ανδρεάδης.

Από το ποσό των 540.000 λιρών που εντέλει έλαβε η ελληνική διοίκηση οι 392.000 αφιερώθηκαν στην παραγγελία των περιβόητων ατµόπλοιων και φρεγατών που ποτέ δεν έφθασαν στην Ελλάδα, πέραν της γνωστής «Καρτερίας» και της φρεγάτας «Ελπίς», ενώ το υπόλοιπο του ποσού ξοδεύτηκε σε µισθούς, ώστε «ναύται, στρατιώται και πολιτικοί υπάλληλοι έπαυσον υπηρετούντες αµισθί» µε τραγικά αποτελέσµατα στην έκβαση του αγώνα.

Το 1827, ο κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας αναζητούσε την εκ νέου δανειοδότηση από τις µεγάλες δυνάµεις της εποχής, λογαριάζοντας πως ένα νέο δάνειο θα βοηθούσε να ξεπληρώσει µέρος των τόκων από τα δάνεια της ανεξαρτησίας, αλλά και να συµµαζέψει οικονοµικά τις όποιες παραγωγικές δυνάµεις είχαν αποµείνει στην κατερειπωµένη και κατεστραµµένη Ελλάδα. 

Οι εκκλήσεις και η αναζήτηση δεν απέδωσαν καρπούς και έτσι αναγκάσθηκε να αναστείλει την εξυπηρέτηση των δανείων της ανεξαρτησίας που ξεπερνούσαν τα φτωχικά έσοδα των ελευθερωµένων περιοχών οδηγώντας την ελληνική διοίκηση στην πτώχευση. Η πτώχευση αυτή θα σηµάνει για την Ελλάδα τον αποκλεισµό της από τα ευρωπαϊκά χρηµατιστήρια µέχρι το 1878.

Υποστηρίζεται, από ανθρώπους που διαθέτουν φαντασία και όχι τεκµήρια, ότι σε εκείνους τους χαλεπούς καιρούς που ο αγώνας χανότανε, η κοµβικής σηµασίας Ναυµαχία του Ναβαρίνου για την αίσια κατάληξη της ελληνικής επανάστασης ήταν «δάκτυλος» των δανειστών ώστε να δηµιουργηθεί το κράτος και έτσι να διασφαλίσουν τον οφειλέτη - πελάτη, των κεφαλαίων τους (Γ. Μαλούχος, 2009, www.tovima.gr).

Εντωµεταξύ, η δολοφονία του Καποδίστρια, πράξη πολιτική, µπορεί να αποδοθεί και στην «στεναχώρια» που προκάλεσε η πτώχευση εξαιτίας της άρνησης των Μεγάλων ∆υνάµεων (Γαλλία, Αγγλία και Ρωσία) να συνδράµουν οικονοµικά το υπό σύσταση κράτος (www.iliaoikonomia.gr). Την πρώτη προεδρική δηµοκρατία και το όνειρο για δηµοκρατική Ελλάδα διαδέχεται η βασιλεία.

Την έλευση του Όθωνα στην Ελλάδα συνοδεύει δάνειο 60 εκατ. φράγκων που αντιστοιχούσε σε 64 εκατ. παλιές δραχµές και που συνάπτεται µεταξύ των Μεγάλων ∆υνάµεων της εποχής και την Βαυαρία στο όνοµα της κατά τα άλλα ανεξάρτητης Ελλάδας! Το δάνειο, που σηµειωτέον θα εκταµιευότανε µε δόσεις, χορηγήθηκε µε απώτερο σκοπό την ανοικοδόµηση της χώρας εκπληρώνοντας τις εκκλήσεις του µακαρίτη πλέον Καποδίστρια. 

Βέβαια η διαχείριση των δυο πρώτων δόσεων δεν ήταν καλύτερη από τη διαχείριση και τύχη των δανείων της ανεξαρτησίας. Ένα µεγάλο µέρος του ποσού απορροφήθηκε από την Αντιβασιλεία και τον βαυαρικό στρατό, ένα άλλο από τον συµβολικό εκσυγχρονισµό του πρίγκιπα Όθωνα αλλά και από τις αποζηµιώσεις στην Τουρκία για την εξαγορά ελληνικών περιοχών!

Η διαχείριση του δανείου και οι τοποθετήσεις του δεν είχαν καµία σχέση µε την παραγωγή και την οικονοµία. Έτσι το 1843, η κυβέρνηση και παρά τα µέτρα λιτότητας που παίρνει αδυνατεί να πληρώσει την ετήσια δόση του χρέους και ζητά νέο δάνειο από τις µεγάλες δυνάµεις για να αποπληρώσει τα τοκοχρεολύσια των δόσεων αλλά και τις εκκρεµότητες από τα παλαιότερα, τα δάνεια της ανεξαρτησίας.

Οι Μεγάλες ∆υνάµεις αρνούνται κατηγορηµατικά να χορηγήσουν νέο δάνειο και συσκέπτονται στο Λονδίνο, καταλήγοντας στην έκδοση καταδικαστικού πρωτοκόλλου µε το οποίο ζητούν άµεση ικανοποίηση των απαιτήσεών τους. Τα δυο µέρη έρχονται σε διαπραγµάτευση και υπογράφουν µνηµόνιο, καλή ώρα σαν το 1ο µνηµόνιο που υπέγραψε η ελληνική κυβέρνηση του 2010, ώστε σε τρεις, τέσσερις µήνες οι δανειστές εισπράττουν το αστρονοµικό, για την εποχή, ποσό των 3.600.000 δρχ. 

Τα µέτρα όµως που πάρθηκαν τότε οδήγησαν τη χώρα σε βαθιά και µακρόχρονη ύφεση παρασέρνοντας µεγάλο τµήµα του πληθυσµού στην εξαθλίωση. Υποστηρίζεται πως το µνηµόνιο του 1843 πυροδότησε τη δυσαρέσκεια του λαού και ξέσπασε το κίνηµα της 3ης Σεπτέµβρη που έφερε το Σύνταγµα στην Ελλάδα και θεωρητικά άλλαξε το πολιτειακό σκηνικό και από την µοναρχία περνάµε στην βασιλευοµένη δηµοκρατία (Γ. ∆ερτιλής, 20064α΄:138).

Από το 1843 έως το 1878 η διεθνής κεφαλαιαγορά κλείνει την πόρτα στην Ελλάδα και η Ελλάδα κλείνεται στην επικράτειά της, δηλαδή στην µικρή εσωτερική κεφαλαιαγορά και σε «παντός είδους δηµοσιονοµικά επινοήµατα». Έτσι η όποια δανειοδότησή της γίνεται από την «Εθνική» τράπεζα που χαίρει προνοµίων λόγω εξυπηρέτησης ενώ το 1864 προστρέχει στην έκδοση έντοκων γραµµατίων και το 1868 στην αναγκαστική κυκλοφορία µε ότι αυτά συνεπάγονταν στη λειτουργία του τότε νοµισµατικού συστήµατος.

Η έξαρση του ανατολικού ζητήµατος (1875-78) και η πρωθυπουργία του Τρικούπη (1875) σήµαιναν διόγκωση των δαπανών και µαζί µε αυτές διόγκωση του χρέους. Η λύση ήταν µια και µοναδική: η εξωτερική, διεθνής κεφαλαιαγορά. Για να προσφύγει όµως η Ελλάδα στην εξωτερική κεφαλαιαγορά έπρεπε πρώτα να τακτοποιήσει τις παλιές της υποχρεώσεις. Εντωµεταξύ είχε ξεσπάσει η διεθνής κρίση του 1873 και η διεθνής κεφαλαιαγορά διακρινόταν από σχετική ελαστικότητα ή αναδουλειές! 

Έτσι το 1878 επέρχεται συµβιβασµός µεταξύ της Ελλάδας και των χρηµατιστικών αγορών του εξωτερικού ώστε ανοίγουν οι κρουνοί των δανείων. Τα εννέα δάνεια που συνάφθηκαν αυτή την περίοδο ξεπερνούσαν κατά πολύ τις δυνατότητες της ελληνικής οικονοµίας να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις που συνεπάγονταν. Έτσι φθάνουµε στην αδυναµία αποπληρωµής τους και στην κήρυξη πτώχευσης που έλαχε να γίνει επί της πρωθυπουργίας του Χαρίλαου Τρικούπη. 

Η πτώχευση αφορούσε µόνο το εξωτερικό και όχι το εσωτερικό δηµόσιο χρέος µε αποτέλεσµα η οικονοµική ζωή στη χώρα να συνεχίζεται απρόσκοπτα και οι Ολυµπιακοί Αγώνες, για παράδειγµα, να διεξάγονται µε επιτυχία στην Αθήνα του 1896 (Μ. Ψαλιδόπουλος, 2011, www.istorikathemata.com).

Υποστηρίζεται ότι ο Ελληνοτουρκικός πόλεµος του 1897 υποκινήθηκε από τις Μεγάλες ∆υνάµεις υποδαυλίζοντας τον υπερπατριωτισµό θερµοκέφαλων Ελλήνων, ώστε δοθείσης «ευκαιρίας», να επιβάλλουν τη ∆ιεθνή Οικονοµική Επιτροπή (∆.Ο.Ε.) και έτσι να διασφαλιστούν οι οµολογιούχοι των δανείων (Τσουλφίδης, 2012, contramee.wordpress.com).

Πρώτα η πτώχευση κι ύστερα οι Γάλλοι, Άγγλοι, Ρώσοι, Αυστριακοί, κ.ά., δηλαδή η ∆.Ο.Ε. πυροδοτούν την λαϊκή αγανάκτηση που ξεσπά µε το κίνηµα στο Γουδί (1909). Με το κίνηµα αυτό κλείνει η σκηνή του παλιού πολιτικού συστήµατος και ανοίγει µια νέα εποχή µε τον Ελευθέριο Βενιζέλο επικεφαλής του κόµµατος των Φιλελευθέρων. Έτσι και για άλλη µια φορά είναι η οικονοµική κρίση που επιφέρει την πολιτική αλλαγή!

Η παρουσία της ∆.Ο.Ε. και η εν µέρει (sic) ανάληψη καθηκόντων «τιµονιέρη» στα οικονοµικά (δηµοσιονοµικά & νοµισµατικά) της Ελλάδος αποβαίνει σωτήρια και από το 1898 µέχρι περίπου το 1918-19 η ελληνική οικονοµία διαγράφει ανοδική πορεία ακολουθώντας τη διεθνή τάση. Η πορεία φαντάζει ως σχήµα οξύµωρο αφού για να ανακάµψει η εθνικά κυρίαρχη οικονοµία µας ήθελε κηδεµόνα! Βέβαια η ιδεοληψία του σχήµατος ανάγεται στα χρόνια του 1821 και συνιστά βασική παράµετρο της νεοελληνικής συνείδησης και ταυτότητας.

Με την Ελλάδα των «δύο ηπείρων και πέντε θαλασσών» (Συνθήκη Σεβρών) τα οικονοµικά ξεφεύγουν της πορείας τους και τα προβλήµατα διογκώνονται, διότι οι στρατιωτικές δαπάνες για την επιτήρηση (κατοχή) της Μ. Ασίας απαιτούν τα 2/3 του προϋπολογισµού, ενώ η εκστρατεία στην ενδοχώρα της Ανατολίας κoστίζει οκτώ εκατοµµύρια δραχµές ηµερησίως ! 

Στα δεινά προστίθενται η µικρασιατική καταστροφή µε τα πολιτικά παρεπόµενα, µεταξύ των οποίων και το τέλος της Μεγάλης Ιδέας - βασικής συνιστώσας της εξωτερικής πολιτικής και διπλωµατίας, αλλά και το προσφυγικό6 που καταρρακώνουν την οικονοµία. Η παρουσία της ∆.Ο.Ε. την περίοδο αυτή είναι υποτονική και δείχνει συγχυσµένη από τις πολιτικές επιταγές που συναλλάσσονταν στο «χρηµατιστήριο» του Ανατολικού ζητήµατος !

Στα χρόνια που ακολουθούν τη µικρασιατική καταστροφή λαµβάνουν χώρα ρηξικέλευθα γεγονότα στην πολιτική σκηνή της Ελλάδας µε τις τηρούµενες αναλογίες στο οικονοµικό επίπεδο. Η πολύχρονη πτωτική πορεία της δραχµής συνεχίζει να παιδεύει τους ιθύνοντες νους, δηλαδή την οικονοµική φιλολογία αλλά και την πραγµατική οικονοµία έως το 1927 όπου σταθεροποιείται και εξυγιαίνεται µε τη δανειακή συνδροµή της Κοινωνίας των Εθνών (ΚτΕ). 

Η σταθεροποίηση και εξυγίανση της δραχµής εκείνη την εποχή µε την συνδροµή ενός ακόµη χρέους, δίνουν το έναυσµα της σύστασης του ιδρύµατος της Τράπεζας της Ελλάδος.

Εντωµεταξύ το 1927 επανέρχεται στην Ελλάδα ο Βενιζέλος και το 1928 εκλέγεται πανηγυρικά από τον Ελληνικό λαό! Το ίδιο έτος η δραχµή εντάσσεται στον διεθνή «κανόνα του χρυσού» και συνδέεται µε τη στερλίνα. Σηµειωτέων ότι το διεθνές αυτό νοµισµατικό σύστηµα παρουσίαζε ρωγµές από τη συνθήκη των Βερσαλλιών (1914)! 

Η κρίση του 1929 δεν γίνεται άµεσα αισθητή στην Ελλάδα και δεν απασχολεί το οικονοµικό της επιτελείο εκτός από το φιλολογικό µέρος που, ως συνήθως, τσιτσίριζε, ενώ ο προϋπολογισµός ήταν πλεονασµατικός µε καλές προδιαγραφές και για το επόµενο έτος!

Εντούτοις το 1930 η µείωση του µεταναστευτικού εµβάσµατος συµπιέζει τους άδηλους πόρους, βασική συνιστώσα της ελληνικής οικονοµίας και η πτώση των τιµών στον πρωτογενή τοµέα που συνοδεύονταν µε την µείωση των εξαγωγών το 1931 αρχίζει να προβληµατίζει και να ανησυχεί για την επόµενη ηµέρα. 

Εντωµεταξύ το εξωτερικό χρέος (δάνεια) έχει διογκωθεί διακυβεύοντας τη νοµισµατική σταθερότητα που µέσα στον οικονοµικό κυκεώνα των ηµερών της διεθνούς ύφεσης αποµυζά τα αποθεµατικά της Τράπεζας της Ελλάδος ανώφελα.

Οι προσπάθειες του Βενιζέλου για εύρεση δανεικών δεν τελεσφορούν και η Ελλάδα υπό το δυσβάσταχτο βάρος του εξωτερικού χρέους κηρύσσει στάση πληρωµών, δηλαδή πτώχευση. Το εξωτερικό χρέος αντιπροσώπευε περίπου το 150% του ετησίου ακαθάριστου εθνικού εισοδήµατος, δηλαδή το ίδιο περίπου µε αυτό της «τρελής δεκαετίας» του 1879-89 (Βεργόπουλος, 1978:335).

Τα οικονοµικά µέτραπου λαµβάνονται στη συνέχεια διασώζουν την κατάσταση και τα οικονοµικά γρανάζια επαναλειτουργούν, αλλά η έκρυθµη πολιτική κατάσταση εξαιτίας της δραµατικής οικονοµικής εξέλιξης συµβάλλουν στην παλινόρθωση του βασιλιά (1935) και την εγκαθίδρυση του δικτατορικού καθεστώτος του Ι. Μεταξά (1936)! 

Το πολιτικό σκηνικό αλλάζει για άλλη µια φορά σε σχέση µε τη διαχείριση της οικονοµικής κατάστασης (Mazower, 2009: 369,3708), δίχως να σηµαίνει αυτό ότι η Ελλάδα κατέχει την αποκλειστικότητα του συνδυαστικού φαινόµενου οικονοµικής κρίσης - πολιτικής αλλαγής. 

Μετά το τέλος του Β Παγκοσµίου πολέµου γίνονται προσπάθειες από τον Ξ. Ζολώτα, διοικητή της ΤτΕ, για παραγραφή του εξωτερικού χρέους ως αναγνώριση της συµβολής της Ελλάδος και των θυσιών της στην νίκη των συµµαχικών δυνάµεων! Η ιδεοληψία που προαναφέραµε γίνεται εντέλει φάντασµα ! 

Οι εκκλήσεις για παραγραφή προφανώς αποβήκαν άκαρπες. Έτσι οδεύουµε τον δρόµο του Γολγοθά φορτωµένοι το προ αλλά και µεταπολεµικό χρέος που αντιµετωπίζεται µε τις αλλεπάλληλες υποτιµήσεις της δραχµής αφού ο «απόπλους» δανείων από τη διεθνή κεφαλαιαγορά είναι πάλι απαγορευτικός εξαιτίας της ΔΟΕ.