Η ΟΥΚΡΑΝΙΑ Ο ΜΑΚΙΝΤΕΡ ΚΑΙ ΟΙ ΝΕΕΣ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ

 

Η κρίση στην Ουκρανία, που κλιμακώνεται συνεχώς από τον Νοέμβριο του 2013 μέχρι σήμερα, μεταφράζεται από τους περισσότερους στη Δύση ως ιδεολογική πάλη ανάμεσα στις δυνάμεις της προόδου και τις δυνάμεις της οπισθοδρόμησης. Ετσι, από τη μία πλευρά βρίσκονται οι δυνάμεις που διεκδικούν τη δημοκρατία, την ελευθερία και την ανάπτυξη, υπό την πεφωτισμένη ηγεσία της Γιούλια Τιμοσένκο, και προσβλέπουν στον «φυσικό τους σύμμαχο», δηλαδή την Ευρωπαϊκή Ενωση. Οι δυνάμεις αυτές αντιμάχονται τις δυνάμεις που εκπροσωπούν τα λείψανα ενός οδυνηρού και σκοτεινού παρελθόντος, οι οποίες δρουν υπό την ηγεσία του Βίκτορ Γιανουκόβιτς, «πρόθυμου συμμάχου» του ρωσικού επεκτατισμού. Ανάθεμα, λοιπόν, στη Μόσχα!

Στον αντίποδα αυτής της αντίληψης βρίσκεται η άλλη άποψη, σύμφωνα με την οποία η ουκρανική κρίση, με αιχμή του δόρατος την απόφαση για απόσχιση της Κριμαίας και ενσωμάτωσή της στην Ομοσπονδία της Ρωσίας, που έγινε πράξη με το πρόσφατο δημοψήφισμα, αποτελεί ένα ηχηρό ράπισμα στην υποκρισία των ΗΠΑ και της Ε.Ε., που εκμεταλλεύονται και εκβιάζουν τους λαούς και τώρα λαμβάνουν ό,τι τους αξίζει. Ανάθεμα, λοιπόν, στην Ουάσινγκτον, ανάθεμα και στις Βρυξέλλες! Υπάρχει, τέλος, και μια άλλη, πιο νηφάλια προσέγγιση, που αντιλαμβάνεται τα όσα συμβαίνουν στην Ουκρανία ως μία ακόμα κρίση στο πλαίσιο του αέναου αγώνα για απόκτηση ή διατήρηση ισχύος ανάμεσα σε ισχυρούς δρώντες και, μάλιστα, ανάμεσα σε μια χερσαία δύναμη (Μόσχα) και μια ναυτική δύναμη (Ουάσινγκτον).

Σήμερα, περισσότερο από δύο δεκαετίες μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης, το διάδοχό της σχήμα, η Ομοσπονδία της Ρωσίας, προσπαθεί να αποφύγει τη στρατηγική ασφυξία αλλά και τον οικονομικό στραγγαλισμό που επιδιώκει να της επιβάλει η Δύση. Πράγματι, η αμερικανική προσπάθεια νέας «ανάσχεσης» της Μόσχας με την εγκατάσταση στο έδαφος ανατολικοευρωπαϊκών χωρών, πρώην μελών του Συμφώνου της Βαρσοβίας, της λεγόμενης αντιπυραυλικής ασπίδας, καθώς και η επιδίωξη της Ουάσινγκτον να αποσπάσει την Ουκρανία από τη ρωσική επιρροή αποτελούν επαρκείς λόγους για να προκαλέσουν την αντίδραση της Μόσχας.

 Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, επανέρχεται στο προσκήνιο η γεωπολιτική θεώρηση του κόσμου που εύστοχα σχηματοποίησε ο Χάρολντ Μακίντερ, ο οποίος τοποθετούσε την Ουκρανία στην καρδιά της Ευρασίας, ο έλεγχος της οποίας αποτελούσε αναγκαίο όρο για τον έλεγχο του κόσμου. Υπ’ αυτούς τους όρους, ο έλεγχος της Κριμαίας αποτελεί για τις ΗΠΑ σημαντικό διακύβευμα, ενώ για την Ομοσπονδία της Ρωσίας αντιπροσωπεύει προϋπόθεση εκ των ων ουκ άνευ για τη στρατηγική της επιβίωση. Για τον λόγο αυτό η Μόσχα δεν δίστασε να αντιμετωπίσει στρατιωτικά οποιονδήποτε προσπάθησε να της στερήσει την πολύτιμη αυτή περιοχή, ήδη από το 1709, οπότε οι Ρώσοι πολέμησαν κατά των Σουηδών.

Η νίκη στον πόλεμο αυτό προσέδωσε στην Κριμαία και το βάρος ενός ιδιαίτερου συμβολισμού, αφού η κριμαϊκή χερσόνησος έγινε το λίκνο του ρωσικού εθνικισμού, ο οποίος τονώθηκε από τις νίκες στους επόμενους δύο κριμαϊκούς πολέμους που ακολούθησαν. Τέλος, η αναφορά στο γεγονός ότι η Κριμαία αποτελεί ζωτικής σημασίας βάση για το ρωσικό Ναυτικό -η οποία του παρέχει τη συντομότερη πρόσβασή του προς τις «θερμές θάλασσες»- αλλά και το γεγονός ότι η Κριμαία αποτελεί αναγκαίο διάδρομο για τις ρωσικές εξαγωγές υδρογονανθράκων δεν χρησιμεύουν παρά για να υπογραμμιστεί αυτό που όλοι γνωρίζουν για τη διαχρονική σημασία που έχει η Κριμαία για τη Μόσχα.  

Θα μπορούσε, ωστόσο, να υπάρξει ένας αντίλογος που να εδράζεται σε όρους νεωτερικότητας και σε όρους νομιμότητας, υποστηρίζοντας ότι θα πρέπει να αποφασίσει ο ουκρανικός λαός για το ποια θα είναι η μελλοντική του πορεία, αφαιρουμένων των γεωστρατηγικών και γεωοικονομικών συμφερόντων των ισχυρών αυτής της Γης. Ομως και σε ένα τέτοιο πλαίσιο υπάρχουν περισσότερες από μία αναγνώσεις της νεωτερικότητας, της νομιμότητας και της λαϊκής βούλησης.

 

Ετσι, μπορεί κανείς δικαίως να αναρωτηθεί σε τι συνίσταται η νεωτερικότητα όταν ανατρέπεται ο εκλεγμένος πρόεδρος μιας χώρας από μία πολιτικό που βρισκόταν εκείνη την περίοδο στη φυλακή για διαφθορά, πολύ περισσότερο όταν στους συμμάχους της συγκαταλέγονται φασίστες και ελεύθεροι σκοπευτές. Επίσης, διερωτάται κανείς σχετικά με τη νομιμότητα της απόσχισης της Κριμαίας, όταν το δημοψήφισμα έγινε χωρίς τη σύμφωνη γνώμη της κεντρικής κυβέρνησης της Ουκρανίας, ύστερα όμως θυμάται ότι ακριβώς το ίδιο έγινε και στην περίπτωση της απόσχισης του Κοσόβου από τη Σερβία, πράγμα το οποίο όχι μόνο θεωρήθηκε τότε νόμιμο από τη Δύση αλλά και αναγνωρίστηκε επίσημα παρά τις διαμαρτυρίες του Βελιγραδίου.

Οπως προκύπτει επομένως, είναι πολύ δύσκολο να αποφύγει κανείς την υιοθέτηση των δύο μέτρων και δύο σταθμών, όπως επίσης είναι δύσκολο να αποφύγει τα στερεότυπα και την τοποθέτηση της Ιστορίας σε μια νέα κλίνη του Προκρούστη, που άλλο δεν κάνει παρά να την παραμορφώνει. Επομένως, η ανάλυση των σύγχρονων συνθηκών με όρους Ψυχρού Πολέμου είναι όχι μόνο λανθασμένη αλλά και επιβλαβής, αν όχι επικίνδυνη, μια και αντιλαμβάνεται τον ιδιαίτερα πολύπλοκο σημερινό κόσμο με έναν μονοδιάστατο τρόπο. 

Κατά συνέπεια, οι σύγχρονες συνθήκες της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας επιβάλλουν μια νέα προσέγγιση της διεθνούς πολιτικής, η οποία να στηρίζεται στη διαπραγμάτευση και όχι στην απειλή και η οποία να αποσκοπεί στην εξισορρόπηση των αντιτιθέμενων συμφερόντων και όχι στην παρόξυνσή τους. Οι δυσκολίες ενός τέτοιου εγχειρήματος είναι και σαφείς και μεγάλες. Αποτελεί όμως τη μόνη επιλογή για να αποφευχθεί ένας νέος κριμαϊκός πόλεμος αλλά και για να μη γίνει το 2014 το εναρκτήριο έτος ενός ακόμα αιώνα πολέμων.