TΟ ΚΡΙΜΑ ΣΤΟΝ ΧΡΟΥΣΤΣΩΦ

Το 1991 στην Ουκρανία διενεργήθηκε ένα δημοψήφισμα, όπου με τη συγκλονιστική πλειοψηφία του 90% περίπου, εγκρίθηκε η ανεξαρτησία της χώρας από την ΕΣΣΔ. Στην Κριμαία, η απόσχιση της χώρας από τη Σοβιετική Ένωση υπερψηφίστηκε μόλις (;) από το 54% -ήταν το πιο χαμηλό ποσοστό σε όλη την Ουκρανία… Με αφορμή το χτεσινό δημοψήφισμα, σε δημοσίευμα της «Monde» υπενθυμίζεται, ότι το «θέμα» της Κριμαίας  -το ερώτημα δηλαδή αν ανήκει στην Ουκρανία ή τη Ρωσία- γεννήθηκε εξαιτίας μιας ανεξήγητης απόφασης του Νικίτα Χρουστσώφ. Ήταν το 1954, όταν στη διάρκεια μιας συνεδρίασης της Κεντρικής Επιτροπής του σοβιετικού ΚΚ, μια συζήτηση που διήρκεσε μόλις ένα τέταρτο της ώρας έκρινε το μέλλον της Κριμαίας: προσεφέρθη ως δώρο στην Ουκρανία.

Πολλοί προσπάθησαν έκτοτε να εξηγήσουν εκείνη την απόφαση του Χρουστσώφ, δεδομένου ότι ιστορικά η Κριμαία ανήκει στη Ρωσία, ενώ το ΄54 στη χερσόνησο ζούσαν 268.000 Ουκρανοί και 858.000 Ρώσοι… Εξάλλου, ήδη από τα τέλη του 18ου αιώνα, η Αικατερίνη Β’ προσάρτησε την Κριμαία στη Ρωσία και στις ακτές της περιοχής παραθέριζε όλη η υψηλή αριστοκρατία από την Αγία Πετρούπολη και τη Μόσχα. Στα πολυτελή θερινά ανάκτορα της Γιάλτας ξεκαλοκαίριαζαν οι οικογένειες της τσαρικής αυλής, εκεί έδενε ο ρωσικός στόλος και η Κριμαία αποτελεί συχνό σημείο αναφοράς στη ρωσική λογοτεχνία, ιδιαίτερα στον Πούσκιν.

Γιατί, λοιπόν, αποφάσισε ο Χρουστσώφ να παραχωρήσει την Κριμαία στην Ουκρανία, είναι το ερώτημα -και τρείς είναι μάλλον οι σημαντικότεροι λόγοι. Καταρχάς, διότι η Ουκρανία ήταν τότε αναπόσπαστο τμήμα της ΕΣΣΔ και άρα, η κίνησή του στη 300ή επέτειο προσχώρησης της Ουκρανίας στη τσαρική Ρωσία, είχε συμβολική μόνο σημασία, καθώς υπογράμμιζε την «αδελφοσύνη» των δύο λαών. Ο δεύτερος είχε να κάνει με τα προσωπικά βιώματα του Χρουστσώφ, που ήταν μεν Ρώσος, αλλά είχε δουλέψει στα ουκρανικά ορυχεία και πολιτικά εξελίχθηκε στο Ουκρανικό ΚΚ. Και ο τρίτος λόγος είχε να κάνει με την πολιτική ιστορία της περιοχής -δεδομένου ότι ο Στάλιν το ΄44 είχε κάνει εθνική κάθαρση στην Κριμαία διώχνοντας από κεί κάπου 300.000 Τατάρους (που είναι τουρκο-μογγολική φυλή), επειδή ορισμένοι απ' αυτή την κοινότητα είχαν συνεργαστεί με τους Ναζί. Η Κριμαία είχε ερημώσει και το ΄54 ο Χρουστσώφ σκέφτηκε ότι η κίνησή του θα ήταν κίνητρο μετεγκατάστασης Ουκρανών από την έρημη ενδοχώρα στην Κριμαία.

Από τότε, στην περιοχή ήρθαν κι εγκαταστάθηκαν πολλοί Ουκρανοί αλλά κυρίως Ρώσοι (μόνον 1 στους 3 κατοίκους είναι Ουκρανός), ενώ επέστρεψαν και οι Τάταροι, που είναι σήμερα το 12% του πληθυσμού. Και μολονότι ο Χρουστσώφ εμπνεύσθηκε τον εποικισμό της Κριμαίας στη συνέχεια του σοβιετικού gosplan, που προέβλεπε κεντρικό σχεδιασμό της οικονομικής δραστηριότητας, η Κριμαία τελικά αναπτύχθηκε τουριστικά, όπως υπαγόρευε η φυσική της θέση. (Η ιστορική αναδρομή είναι διδακτική, διότι μας δείχνει ότι όταν πολιτικές σκοπιμότητες υπαγορεύουν ορισμένες αποφάσεις κόντρα στην ιστορία και τη γεωγραφία μιας περιοχής, στο γύρισμα των χρόνων, τα πράγματα μπορεί να επανέλθουν στην προτέρα κατάσταση. 

Και αυτή η επάνοδος εξ ορισμού είναι επώδυνη, γιατί επανακαθορίζεται η ζωή μιας κοινωνίας -πόσο μάλλον όταν στον αέρα της περιοχής διασταυρώνονται μεγάλα συμφέροντα δύο κόσμων. Και στην Κριμαία ελλοχεύει ο κίνδυνος να ξηλωθεί η μεταπολεμική ισορροπία των παγκόσμιων συσχετισμών).