ΕΧΕΙ ΤΕΛΕΙΩΣΕΙ Η ΟΥΚΡΑΝΙΚΗ ΚΡΙΣΗ;

Στις 17 Απριλίου, οι υπουργοί Εξωτερικών όλων των πλευρών που εμπλέκονται στην ουκρανική κρίση – Ρωσία, Ουκρανία, ΗΠΑ και η ΕΕ - συναντήθηκαν στη Γενεύη. Ο σκοπός της συνάντησης ήταν να επιλυθεί η κλιμάκωση της κρίσης στην Ουκρανία, η οποία έχει εξελιχθεί σε μια σημαντική αντιπαράθεση μεταξύ των παγκόσμιων δυνάμεων.

Πριν από τη συνεδρίαση των υπουργών Εξωτερικών ήταν μια σειρά γεγονότων που ακολούθησαν την βίαιη αλλαγή του καθεστώτος στην Ουκρανία, για την οποία η Ρωσία πίστευε πως υποστηρίχθηκε από τη Δύση. Η αρκετά αποτελεσματική αντίδραση της Ρωσίας, η κατάληψη και προσάρτηση της χερσονήσου της Κριμαίας, ακολουθήθηκε από διαμαρτυρίες, κυρίως από φιλορώσους, εναντίον των αρχών στη Νοτιοανατολική Ουκρανία.

Αυτές οι εξελίξεις, οι οποίες απείλησαν να εξελιχθούν σε έναν πλήρη εμφύλιο πόλεμο, συνέβησαν με την ρωσική υποστήριξη, εάν όχι προτροπή. Σε μια επίδειξη επίσης, η Ρωσία συγκέντρωσε δυνάμεις στα σύνορα με την Ουκρανία στο πλαίσιο της προετοιμασίας της για μια εισβολή, με πιθανό στόχο την αποκοπή επιπλέον τμημάτων της Ουκρανίας ή ακόμη και κατάληψη ολόκληρης της χώρας. Αυτές ήταν οι ανησυχίες που έπλητταν το διεθνές σύστημα γενικότερα και την Ουκρανία ειδικότερα.

Παράλληλα, η Ρωσία έχει αυξήσει τη δράση της στη Μέση Ανατολή, στέλνοντας απειλητικά μηνύματα εναντίον της Δύσης και θέτοντας νέας προκλήσεις και σε εκείνη την αρένα, ενώ στην πραγματικότητα την προσδιόριζε ως ένα άλλο μέτωπο (επιπλέον της Ανατολικής Ευρώπης) στο πλαίσιο της σύγκρουσης μεταξύ των δυνάμεων.

Αυτή η αλυσίδα των γεγονότων τόσο στην Ανατολική Ευρώπη όσο και στη Μέση Ανατολή, τις οποίες η Ρωσία φαίνεται να έχει συγχρονίσει καλά, είναι πιθανώς αυτό που παρακίνησε την ουκρανό-δυτική πλευρά, που τώρα λειτουργεί ως ένα κοινό όργανο, να συζητήσει το μέλλον της Ουκρανίας με τη Ρωσία.

Η προθυμία της Ρωσίας να εμπλακεί σε αυτόν τον διάλογο βασίστηκε σε προηγούμενες ρωσικές αξιώσεις, οι οποίες πέρα από την άρνηση της νομιμότητας της τρέχουσας ουκρανικής κυβέρνηση και την απαίτηση για αποκατάσταση της προηγούμενης κατάστασης, αντανακλά την προθυμία της να φθάσει σε συμφωνία στη βάση δύο θεμελιωδών προϋποθέσεων: η μία αφορά την μετατροπή της Ουκρανίας σε ένα ομοσπονδιακό κράτος, δημιουργώντας έτσι τη βάση για την μελλοντική της διάλυση, και η δεύτερη ο αποκλεισμός της Ουκρανίας από τις δυτικές οργανώσεις. 

Η Ρωσία εξέφρασε έτσι την επιθυμία της να αποζημιωθεί για τη ζημιά που υπέστη όταν η Ουκρανία εγκατέλειψε την ρωσική σφαίρα επιρροής και αποδείχθηκε απρόθυμη να προσπαθήσει από κοινού με τη Μόσχα να δημιουργήσει μια ευρασιατική ένωση, δηλαδή να αποκαταστήσει τη ρωσική αυτοκρατορία. Όσον αφορά τη Ρωσία, είναι σαφές ότι ήταν η δυτική υποστήριξη, με επικεφαλής τις ΗΠΑ, αυτή που έκανε δυνατή τη συγκεκριμένη συμπεριφορά της Ουκρανίας.

Η Ρωσία, η οποία αισθάνεται ότι η τρέχουσα κατάσταση είναι σε βάρος της, εύχεται επομένως να φθάσει σε μια λύση που θεωρεί αποδεκτή μέσω άμεσου διαλόγου με τις ΗΠΑ. Φαίνεται ότι η αμερικανική πραγματοποίηση αυτής της ρωσικής στάσης, έγινε η βάση για τη συνάντηση στη Γενεύη. Η συνάντηση, η οποία ήταν στην πραγματικότητα ένας ρωσό-αμερικανικός διάλογος, περιγράφθηκε ως επιτυχημένη.

Με την ολοκλήρωσή της, εκδόθηκε μια ανακοίνωση διατυπωμένη με αρκετά γενικούς όρους, ωστόσο πίσω από αυτή τέθηκαν ζητήματα αρχής απαραίτητα για τη ρωσική πλευρά, τα οποία προφανώς ήταν ο λόγος για να συμμετέχει η Ρωσία στο συνέδριο. Η ανακοίνωση καλούσε τα κόμματα να διαλύσουν όλες τις ανεπίσημες ένοπλες ομάδες τους και να αποκαταστήσουν το καθεστώς του quo ante, ενώ παράλληλα να αποχωρήσουν από όλες τις εγκαταστάσεις που κατέλαβαν στη διάρκεια των ταραχών.

Ωστόσο, αναφερόταν επίσης μια έκκληση προς την ουκρανική βουλή να προχωρήσει σε ευρεία συνταγματική μεταρρύθμιση, που σημαίνει τη δημιουργία μιας βάσης για την μετατροπή της Ουκρανίας σε ομοσπονδιακό κράτος. Ύστερα από τη συνάντηση και το δημοσιευθέν ανακοινωθέν, η Ρωσία κατέστησε τη συνεργασία της με την Ουκρανία και τη Δύση εξαρτώμενη από τη χορήγηση εκτεταμένης εξουσίας στις διάφορες περιοχές της Ουκρανίας.

Στην πραγματικότητα, αυτή η αρχή καθιστά την απόσχιση αυτών των περιοχών από την Ουκρανία, δυνατή οποιαδήποτε στιγμή στο μέλλον. Άλλο ένα σημείο αρχής που δεν αναφέρεται στην ανακοίνωση αλλά διευκρινίστηκε από τον Ρώσο υπουργό Εξωτερικών Lavrov και τον εκπρόσωπο Τύπου του Κρεμλίνου Peskov, αφορά το ουδέτερο διεθνές στάτους της Ουκρανίας, δηλαδή την αποχή της από την ένταξη σε κάθε διεθνές πλαίσιο, με έμφαση στο ΝΑΤΟ.

Η σημασία αυτού είναι ότι στην ουσία η Ουκρανία γίνεται μια ουδέτερη χώρα και βρίσκεται υπό συνεχή απειλή διάλυσης εξαιτίας της ομοσπονδιακής δομής της, με σκοπό να διασφαλίσει ότι δεν θα παρεκκλίνει από αυτή την τροχιά.  Ο κύριος ρωσικός στόχος σε αυτή τη συνάντηση που αφορούσε το μέλλον της Ρωσίας, επιτεύχθηκε με αυτόν τον τρόπο.

Τα αποτελέσματα των επαφών μεταξύ των δύο πλευρών, οι οποίες μέχρι τώρα έχουν τεθεί επικεφαλής της κατάστασης, προφανώς κατέστησαν δυνατά μέσω της χορήγησης ορισμένων πλεονεκτημάτων σε κάθε μία από τις δύο πλευρές και την επίτευξη μιας win-win κατάστασης, στην οποία η Ουκρανία, με τη δυτική στήριξη, αποκόπτεται από τη ρωσική σφαίρα επιρροής με στόχο την μελλοντική της ένωση με το δυτικό σύστημα.

Η Ρωσία, η οποία κατόρθωσε να ασκήσει αρκετή πίεση στην ίδια την περιοχή και στο διεθνές σύστημα, συμπεριλαμβανομένης της Μέσης Ανατολής, κατόρθωσε να αντισταθμίσει μέρος της ζημιάς που υπέστη, αποτρέποντας την Ουκρανία από το να ενταχθεί στο δυτικό μπλοκ με έμφαση στο ΝΑΤΟ, και δημιουργώντας μια απειλή διάλυσης της Ουκρανίας.

Με άλλα λόγια, η Ουκρανία γίνεται ένα διεθνώς ουδέτερος χώρος μεταξύ της Ρωσίας και της Δύσης με το καθεστώς της ρωσικής ομηρείας, σε περίπτωση που δεν εκπληρώσει αυτή τη δέσμευση. Το σημερινό status quo έχει εγκριθεί, ενώ στην ίδια συμφωνία για το περιεχόμενο της ανακοίνωσης και την ετοιμότητα για τη συνέχιση της συνεργασίας, η Ρωσία αναγνωρίζει τη νομιμότητα του νέου ουκρανικού καθεστώτος και η Ουκρανία αναγνωρίζει την ρωσική προσάρτηση της Κριμαίας.

Μέχρι σήμερα δεν είναι βέβαιο εάν η ουκρανική κρίση έχει επιλυθεί και τα μέρη θα συμμορφωθούν πλήρως με τους όρους της συμφωνίας. Σε κάθε περίπτωση, πέρα από το γεγονός ότι η διαμάχη μεταξύ Ρωσίας και Δύσης βρίσκεται στο αποκορύφωμά της και στο κεντρικό στάδιο στη διεθνή ατζέντα, είναι πρόωρο να χαρακτηρίσουμε τις εξελίξεις σε αυτό το μέρος του κόσμου οριστικές.

Φαίνεται ότι αν και η Ρωσία έχει πετύχει για τώρα να αποτρέψει την προσφυγή της Ουκρανίας σε αντίπαλο στρατόπεδο, έχει επίσης χάσει την Ουκρανία ως εταίρο για τα γεωπολιτικά της σχέδια στην ευρασιατική σφαίρα. Υπό αυτή την έννοια, η Ρωσία είναι ο χαμένος της κρίσης.

Αν και φαίνεται ότι βρέθηκε μια συμβιβαστική φόρμουλα για τον κατευνασμό της κατάστασης, είναι λογικό να υποθέσει κανείς ότι η Ρωσία δεν θα αποδεχθεί το status quo για πολύ, καθώς ενδιαφέρεται ιδιαιτέρως να συνεχίσει την ενοποίηση των γεωπολιτικών της σχεδίων, τουλάχιστον στην ιστορική σφαίρα επιρροή της.

Ομοίως, οι αναδυόμενες επιπτώσεις αυτών των εξελίξεων για τη σύγκρουση μεταξύ των δυνάμεων στο διεθνές θέατρο και τη Μέση Ανατολή, δεν θα πρέπει να αγνοηθούν.