ΝΑΥΑΓΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

 

Ο νόμος είναι σαφής, ο ΥΠΠΟ/ΓΔΑΠΚ/ΑΡΧ/Α1/Φ43/48604/3385, στην παράγραφο οκτώ, τιτλοφορούμενη «Χαρακτηρισμός ναυαγίων ως πολιτιστικών αγαθών», κηρύσσει ως μνημεία «τα ναυάγια πλοίων και αεροσκαφών άνω των πενήντα ετών από την ημερομηνία ναυαγήσεώς τους, συμπεριλαμβανομένων και των κινητών στοιχείων που περικλείουν, διότι παρουσιάζουν ιστορικό, τεχνολογικό, επιστημονικό και πολιτιστικό ενδιαφέρον».

Θα περίμενε κανείς ότι ο συγκεκριμένος νόμος -ο οποίος αυτομάτως θέτει τα πλοία και τα αεροσκάφη που απωλέσθηκαν, επέκεινα του χρονικού ορίου των πενήντα ετών, υπό καθεστώς πολιτισμικής προστασίας- θα στηριζόταν σε ακριβείς και τεκμηριωμένους καταλόγους απωλειών, σύμφωνα με τους οποίους, και έχοντας ως σημείο αναφοράς την ημερομηνία απώλειας, θα πραγματοποιείτο αξιολόγηση του εκάστοτε ναυαγίου χαρακτηρίζοντάς το ή όχι ως πολιτιστικό αγαθό.

Θα περίμενε κανείς επιπλέον ότι οι συγκεκριμένοι κατάλογοι θα πληροφορούσαν σχετικά με τα αίτια βύθισης, την εθνικότητα, τον τύπο, το όνομα και προπαντός το σημείο βύθισης του απολεσθέντος αντικειμένου. Τέτοιοι κατάλογοι όμως δεν υπάρχουν! Κανείς δεν γνωρίζει με απόλυτη ακρίβεια τι απωλέσθηκε, πότε απωλέσθηκε και πού απωλέσθηκε στον παραδοσιακό ελληνικό χώρο κατά την διάρκεια των δυο παγκοσμίων πολέμων και του μεσοπολέμου.

Επομένως, ένα «άγνωστο ναυάγιο» αφενός δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί, μέχρι την επίσημη ταυτοποίησή του, ως πολιτιστικό αγαθό, αφετέρου δεν μπορεί να υπαχθεί μέχρι την τεκμηρίωσή του, η οποία πιθανώς θα το κατέτασσε στην κατηγορία των πολιτιστικών αγαθών, στις απαγορεύσεις του νόμου.    Τα τελευταία χρόνια, με την τεχνολογική ανάπτυξη των καταδυτικών συσκευών και την εξέλιξη της αποκαλούμενης «τεχνικής κατάδυσης», η οποία δίνει την δυνατότητα στον καταδυόμενο να φτάσει σε μεγάλα βάθη χρησιμοποιώντας «μικτά αέρια», πολλά άγνωστα ναυάγια εντοπίσθηκαν κυρίως από ερασιτέχνες αυτοδύτες.

Στην Ελλάδα πολλές καταδυτικές ομάδες, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον και έφεση στην ιστορία και την έρευνα, και με δικά τους μέσα, εντόπισαν, καταδύθηκαν και τεκμηρίωσαν ένα πλήθος ναυαγίων, των οποίων η ύπαρξη ήταν παντελώς άγνωστη όχι μόνο στις αρχές, αλλά και στους ιστορικούς κύκλους. Από το 2005 έως σήμερα πάνω από 30 ναυάγια πλοίων και αεροσκαφών, κυρίως από τους δυο παγκοσμίους πολέμους, έχουν εντοπισθεί και τεκμηριωθεί στην ελληνική επικράτεια. Οι δύτες που τα επισκέφθηκαν πραγματοποίησαν ενίοτε βαθιές έρευνες στα ιστορικά αρχεία, καταφέρνοντας όχι μόνο να τα ταυτοποιήσουν, αλλά επιπροσθέτως και να τα αναδείξουν αποκαθιστώντας την ιστορική τους υπόσταση, μεταβάλλοντάς τα από ένα σωρό σιδερικών σε αμιγώς ιστορικά αντικείμενα.         

Είναι ευρέως γνωστό ότι στην Μεσόγειο δεν υπάρχει η πλούσια βιοποικιλία που προσφέρουν άλλες περιοχές, όπως η Ερυθρά Θάλασσα και η περιοχή του Ινδοειρηνικού, με αποτέλεσμα οι πιθανοί καταδυόμενοι επισκέπτες να προτιμούν ευθύς εξ αρχής εξωτικούς και με ανεπτυγμένη θαλάσσια βιομάζα προορισμούς. Το γεγονός αυτό όμως δεν αποτέλεσε κατασταλτικό παράγοντα στην ανάπτυξη του καταδυτικού τουρισμού για χώρες όπως η Μάλτα και η Κροατία, οι οποίες στηρίχθηκαν κυρίως στα ιστορικά ναυάγια των χωρικών τους υδάτων, για να προσφέρουν ένα καταδυτικό πολιτιστικό προϊόν σε χιλιάδες δύτες.

Μετατρέποντας ταυτόχρονα τις θάλασσές τους σε αειφόρους και ανταγωνιστικούς τουριστικούς προορισμούς. Η Μάλτα με τα 26 ιστορικά της ναυάγια και η Κροατία με τα 28 ναυάγιά της, αποτελούν πόλο έλξης χιλιάδων δυτών, αναδεικνύοντας αφενός την ιστορία των θαλασσών τους, αποκομίζοντας αφετέρου μεγάλο οικονομικό όφελος.  Τα ναυάγια είναι πολιτιστικά αγαθά. Θα πρέπει ως εκ τούτου να προστατεύονται, αλλά ταυτόχρονα να παραμένουν επισκέψιμα και προσβάσιμα στον καθένα.

Για πόσο καιρό ακόμα θα πρέπει στην Ελλάδα να κινούμαστε στο ημίφως ενός «θολού» νομικού τοπίου, μέσα στο οποίο οι αρχές αποφεύγουν να αποσαφηνίσουν τους νομικούς όρους, ίσως φοβούμενες τα υπάρχοντα νομικά κενά και τις εννοιολογικές οριοθετήσεις; Ο νοών νοείτω...