ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΑΛΛΑΞΕΙ Η ΟΥΚΡΑΝΙΑ;

 

Μπορεί μια ομάδα νέων μεταρρυθμιστών να ξαναφτιάξει μια κατεστραμμένη χώρα; Αυτό είναι το ερώτημα που δέχεται συχνά τις τελευταίες ημέρες ο Ντμίτρο Σίμκιβ, επικεφαλής της προεδρικής διοίκησης της Ουκρανίας. Πριν από περίπου ένα χρόνο, ο Σίμκιβ διοικούσε την Microsoft στην Ουκρανία και σκεφτόταν να δεχθεί μια προαγωγή στα γραφεία της εταιρείας στη Λατινική Αμερική. Αλλά η ιστορία παρενέβη. Ένα μαζικό κίνημα διαμαρτυρίας ανέτρεψε την κυβέρνηση της Ουκρανίας τον περασμένο Φεβρουάριο, προκαλώντας μερικά από τα σημαντικότερα γεγονότα της μετα-σοβιετικής ζωής της Ουκρανίας: την επανεξέταση της εθνικής ταυτότητας της, έναν πόλεμο με τη Ρωσία και την απώλεια του ελέγχου μιας περιοχής της ανατολικής επικράτειας.

Τώρα ο 39χρονος Σίμκιβ βοηθά στην εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων στην Ουκρανία, ένα έργο που μερικές μέρες φαίνεται συναρπαστικό, αλλά άλλες αδύνατο. «Αν μου λέγατε πριν από ένα χρόνο ότι θα είμαι στην κυβέρνηση, θα έλεγα ότι τρελαθήκατε» δήλωσε ο Σίμκιβ τον περασμένο μήνα από το γραφείο του στο Κίεβο. «Δουλεύω σε μια διεθνή εταιρεία με προοπτικές εξέλιξης για μεγάλη καριέρα. Τι να κάνω εκεί;»

Ο πόλεμος στην ανατολική Ουκρανία, που ακόμη συνεχίζεται παρά την κατάπαυση του πυρός τον Σεπτέμβριο, μπορεί να τράβηξε την προσοχή του κόσμου. Αλλά εξίσου σημαντικό για το μέλλον της χώρας είναι αυτό που συμβαίνει σε μερικά γραφεία στο Κίεβο, όπου μια μικρή ομάδα νέων μεταρρυθμιστών έχει πιάσει πρόσφατα δουλειά. Λένε ότι θέλουν να σώσουν τη χώρα τους, μετατρέποντάς την σε κάτι που δεν υπήρξε ποτέ: ειλικρινής. Το έργο δεν περιορίζεται μόνο στα οικονομική «μαστορέματα». Απαιτεί μια ριζική αλλαγή στον τρόπο που η κοινωνία και το κράτος αλληλεπιδρούν, μια επανεκκίνηση της υπόθεσης – που είναι σχεδόν καθολική στις μετασοβιετικές κοινωνίες - ότι μπορείς να αρπάξεις ό,τι μπορείς σήμερα, γιατί αύριο μπορεί να μην υπάρχει.

Είναι ένα δύσκολο έργο. Καμία πρώην σοβιετική δημοκρατία (με την εξαίρεση των κρατών της Βαλτικής), δεν έχει καταφέρει να επαναδημιουργηθεί ριζικά και να απαλλαγεί από τη διαφθορά, και μάλιστα μια τόσο σημαντική όσο αυτή (με 50 εκατομμύρια ανθρώπους στην κόψη Ευρώπης και ΝΑΤΟ). Η ίδια η Ουκρανία έχει αποτύχει σε πολλές περιπτώσεις, πιο πρόσφατα το 2005, και όποιος έχει μια αίσθηση της ιστορίας αναρωτιέται γιατί αυτή τη φορά να είναι διαφορετικά τα πράγματα. Επιπλέον, η παλιά φρουρά της Ουκρανίας εξακολουθεί να αποτελεί τη σάρκα και τα οστά της γραφειοκρατίας. «Υπάρχει η τάση να θεωρούν τις αλλαγές στην Ουκρανία σαν τη δευτέρα Παρουσία ή την Αποκάλυψη» σχολιάζει ο Σάμιουελ Τσαραπ, συνεργάτης στο Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών Ρωσίας και Ευρασίας. «Αλλά η πραγματικότητα μέχρι τώρα είναι ότι ήταν πάντα συγκεχυμένοι».

Μπορεί όμως τώρα να ήρθε η στιγμή για αλλαγή. Η οικονομία της Ουκρανίας απομακρύνεται από τη μακροπρόθεσμη εξάρτισή της από το φθηνό ρωσικό φυσικό αέριο. Η Ρωσία «καταβρόχθισε» κομμάτια της επικράτειάς της, και μάλιστα πολύ σημαντικά για τις εξαγωγές της. Και με τη Ρωσία να μην είναι πλέον πρόθυμη να πληρώσει το τίμημα, η Ουκρανία ζητά από την Δύση τα χρήματα, αλλά ο πόλεμος και οι οικονομικές απώλειες έχουν αυξήσει τις ανάγκες της και υπάρχουν αμφιβολίες για το αν η Δύση θα ανταποκριθεί εγκαίρως. Είναι περίεργο, αλλά ο ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν είναι τόσο ο άνθρωπος που θέλει να σταματήσει η αλλαγή όσο και αυτός που δημιούργησε την καλύτερη ευκαιρία για αυτήν. Ο πόλεμος τρόμαξε τους πάντες, ακόμα και εκείνους στα νότια και ανατολικά της Ουκρανίας που επί δεκαετίες ήταν βαθιά διχασμένοι για το αν ανήκουν στην Ουκρανία.

Ποιοι είναι, λοιπόν, οι μεταρρυθμιστές της Ουκρανίας; Πολλοί προέρχονται από τον χώρο των επιχειρήσεων. Οι περισσότεροι ενηλικιώθηκαν στο λυκόφως της Σοβιετικής Ένωσης. Πολλοί διαχειρίζονται επενδυτικά κεφάλαια. Υπάρχει ακόμη και μία Ουκρανο-Αμερικανίδα, η Ναταλί Γιαρέσκο από το Σικάγο, η οποία μετακόμισε στην Ουκρανία στις αρχές του 1990 για να εργαστεί για την αμερικανική κυβέρνηση. Τώρα είναι υπουργός Οικονομικών.  «Το είδος των ανθρώπων που έρχονται είναι πολύ διαφορετικοί από ό,τι έχω δει μέχρι σήμερα στην ουκρανική πολιτική», δήλωσε ο Έρικ Μπεργκλόφ, διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων στη London School of Economics. «Είναι νέοι. Πολλοί είχαν σπουδάσει στο εξωτερικό. Οι περισσότεροι είναι εύποροι. 

Προέρχονται από τις επιχειρήσεις και πολλοί έχουν διευθύνει πολύπλοκους οργανισμούς». Ο Άντερς Ασλαντ, συνεργάτης στο Ινστιτούτο Peterson για τη Διεθνή Οικονομία στην Ουάσινγκτον, επεσήμανε ότι μόνο δύο από τους νέους υπουργούς δεν μιλούν αγγλικά, σε αντίθεση με την προηγούμενη κυβέρνηση στην οποία μόνο δύο υπουργοί μιλούσαν αγγλικά. Για τον Σίμκιβ, ακόμη και οι μικρότερες αλλαγές ήταν δύσκολες. Μόνο οι μισοί από τους 400 και πλέον εργαζόμενους της προεδρικής διοίκησης είχαν χρησιμοποιήσει ηλεκτρονικό ταχυδρομείο (το ένα τρίτο δεν είχε χρησιμοποιήσει ποτέ ηλεκτρονικό υπολογιστή), και το να ξεπεράσουν τη μεγάλη αγάπη τους για το φαξ υπήρξε μια δύσκολη δουλειά. 

Ο Σίμκιβ, που προέρχεται από τον κόσμο της τεχνολογίας, χρησιμοποιεί ένα smartphone, σε ένα γραφείο όπου τα γιγαντιαία σοβιετικά τηλέφωνα βρίσκονται σαν τούβλα πάνω στο γραφείο του. Ένα άμεσο πρόβλημα είναι τα μετρητά. Η χώρα «παλεύει» με τα αποθεματικά ξένου συναλλάγματος, εν μέρει ως αποτέλεσμα μιας μεγάλης πρόσφατης πληρωμής στη Ρωσία για το χρέος του φυσικού αερίου. Χωρίς ουσιαστική έγχυση μετρητών από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, η χώρα είναι πιθανό να υποστεί μια οικονομική κατάρρευση, με εκτεταμένες συνέπειες για το νόμισμά της, το τραπεζικό σύστημα και τη φήμη της νέας κυβέρνησής της. 

Η αδύναμη οικονομία της Ρωσίας δεν βοηθά - περίπου το ένα τέταρτο των εξαγωγών της Ουκρανίας πηγαίνει στη Ρωσία. Μια μεγάλη δοκιμασία για τη νέα κυβέρνηση θα είναι ο Ιγκόρ Κολομοΐσκι, ένας Ουκρανός ολιγάρχης του οποίου η PrivatBank, μία από τις μεγαλύτερες εμπορικές τράπεζες της χώρας, βρίσκεται στο επίκεντρο ενός σκοτεινού δικτύου χρηματοπιστωτικών συναλλαγών, που συμβολίζει πολλά για το τι πάει λάθος στην ουκρανική τραπεζική βιομηχανία.  Το να τα βάλουν μαζί του θα είναι περίπλοκο: είναι φίλος της νέας κυβέρνησης και της επανάστασης. Είναι κυβερνήτης της ανατολικής περιοχής Ντιεπροπετρόφσκ και έχει επίσης δική του πολιτοφυλακή. Οι πιθανότητες είναι συντριπτικά εναντίον των μεταρρυθμιστών. 

Η αλλαγή είναι δύσκολη, ο πόλεμος αποσπά την προσοχή και η ιστορία είναι δύσκολο να ξεπεραστεί. Ένα άλλο διαφαινόμενο ερώτημα είναι αν ο πρόεδρος Πούτιν θα ξεκινήσει ξανά τον πόλεμο αν η εύθραυστη νέα κυβέρνηση της Ουκρανίας πραγματικά καταφέρει να επιτύχει. Η πρόοδος θα αποτελούσε μια απειλή, καθώς αφήνει να εννοηθεί ότι αν οι Ουκρανοί μπορούν να κάνουν μια επανάσταση και να πετύχουν, το ίδιο μπορούν να κάνουν και οι Ρώσοι. «Η Ρωσία αντιπροσωπεύει αυτό το διάβολο που ψιθυρίζει στο αυτί της Ουκρανίας» σχολιάζει ο Κιθ Ντάρντεν, πολιτικός επιστήμονας στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο στην Ουάσινγκτον.

«Υπήρξε μια αλλαγή στη νοοτροπία» υποστηρίζει ο Αλεξάντερ Μότιλ, καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο Rutgers του Νιούαρκ. «Οι άνθρωποι καταλαβαίνουν ότι αυτό είναι ζήτημα ζωής και θανάτου».Ότι μπορεί απλά να μην υπάρχουν πια». Και προσθέτει: «Ναι, ήταν πάντα με την πλάτη στον τοίχο. Αλλά ο τοίχος ήταν πολύ άνετος. Τώρα είναι βρεγμένος και κρύος. Και μπορούν να ακούσουν τους πυροβολισμούς από την άλλη πλευρά».