ΜΗΠΩΣ ΝΑ ΕΙΧΑΜΕ ΧΡΕΩΚΟΠΗΣΕΙ;

 

Έπρεπε το ΔΝΤ να είχε αφήσει την Ελλάδα να χρεοκοπήσει το 2010; Το Κογκρέσο των Ηνωμένων Πολιτειών ενέκρινε πρόσφατα τα ποσοστά και τις διοικητικές μεταρρυθμίσεις του 2010 του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου.
 
Ενώ η καθυστέρηση από τουλάχιστον το 2012 για την έγκριση αυτών των μεταρρυθμίσεων επιδεικνύει τη γενικευμένη απουσία κατανόησης της σημασίας και των πλεονεκτημάτων του θεσμού σε πολλούς πολιτικούς παράγοντες του κόσμου, οι διατάξεις που συνόδευσαν αυτήν την τελική έγκριση την κάνουν ακόμη πιο εμφανή. 

Μία από τις πιο παράλογες ρήτρες ήταν η απαίτηση ο εκπρόσωπος των ΗΠΑ στο διοικητικό συμβούλιο του ΔΝΤ να ακολουθήσει τους ομολόγους του που ανησυχούν για τον ηθικό κίνδυνο της ανάκλησης μιας «συστημικής εξαίρεσης» που τέθηκε σε ισχύ το 2010 και η οποία επέτρεψε στο ΔΝΤ να δανείσει στην Ελλάδα παρά την αφερεγγυότητά της, ως τρόπο αποτροπής της οικονομικής κατάρρευσης στην Ευρώπη. 

Λαμβάνοντας υπόψη τον οικονομικό πανικό που προκλήθηκε όταν επιτράπηκε στη Lehman Brothers να καταρρεύσει στις Ηνωμένες Πολιτείες το 2008, οι ανησυχίες περί ευημερίας σίγουρα μετρούσαν υπέρ της παροχής γραμμής βοήθειας στην Ελλάδα. 

 Παρά τη σημασία μιας τέτοιας αποτροπής καταστροφής από τους παράγοντες οικονομικής πολιτικής, με δεδομένο ότι η οικονομία της Ευρώπης βούτηξε εις διπλούν σε ύφεση, σήμερα συνεχίζει να ανακάμπτει αδύναμα και στερείται της συναίνεσης μεταξύ των πολιτικών παραγόντων της για να βγει από την οικονομική στασιμότητα, αξίζει να αναλογιστούμε το αντιπαράδειγμα στην περίπτωση της Ευρώπης.

Ναι, από οικονομική άποψη, η γραμμή βοήθειας του ΔΝΤ στη σχεδόν χρεοκοπημένη ελληνική κυβέρνηση ήταν πιθανώς μια καλή ιδέα ως προς τον δηλωμένο στόχο των πολιτικών παραγόντων να αποφύγουν (επιπλέον) συστημική οικονομική κατάρρευση. 

Ωστόσο, με δεδομένο πως η πολιτική της Ευρώπης έχει αποτρέψει μιαν ισχυρή οικονομική ανάκαμψη από τότε, θα πρέπει κανείς να αναρωτηθεί εάν το πολιτικό περιβάλλον θα είχε γίνει πιο φιλικό για μια ανάκαμψη εάν το ΔΝΤ είχε αφήσει την Ελλάδα να καταρρεύσει. Ο ρυθμός του σχεδίου για την οικονομική ανάκαμψη στην Ευρώπη από το 2010 ήταν η λιτότητα και μετά, όταν αυτό δεν πιάνει, περισσότερη λιτότητα. 

Οι χώρες της περιφέρειας της ευρωζώνης που δανείστηκαν υπερβολικά μετά την ένταξή τους και συγκέντρωσαν ογκώδη ελλείμματα τρεχουσών συναλλαγών – με κύρια παραδείγματα την Πορτογαλία, την Ιρλανδία, την Ισπανία και την Ελλάδα – έχουν υποχρεωθεί να δεχτούν δραστικές περικοπές δαπανών και αυξήσεις φόρων για να τακτοποιήσουν τα οικονομικά τους.

Την ίδια στιγμή, οι χώρες που είχαν πλεονάσματα δεν υποχρεώθηκαν να περάσουν αντισταθμιστικά, ωθητικά μέτρα. Κατά συνέπεια, το σχέδιο ανάκαμψης της Ευρώπης ήταν καταδικασμένο να έχει μια «αποπληθωριστική κλίση» - η ζήτηση έχει περιοριστεί στις χώρες ελλείμματος μέσω των απαραίτητων μέτρων λιτότητας, όμως δεν απαιτείται να αυξηθεί στις χώρες πλεονάσματος. 

Κατά συνέπεια, η οικονομία της Ευρώπης αντιμετωπίζει ένα χρόνιο πρόβλημα αδύναμης ζήτησης και αδύναμου πληθωρισμού, παρά τη μικρή ενίσχυση χάρη στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας.

Συχνά παραβλέπεται πως οι χώρες ελλείμματος της Ευρώπης δε θα μπορούσαν να δανειστούν απερίσκεπτα εάν οι χώρες πλεονάσματος στον πυρήνα της ευρωζώνης Γερμανία, Ολλανδία, Βέλγιο, Γαλλία και άλλες – δεν είχαν δανείσει απερίσκεπτα.  

Πράγματι, έξω από την Ελλάδα, η μεγαλύτερη έκθεση στο χρέος του ελληνικού κράτους και στο παθητικό των ελληνικών τραπεζών, βρισκόταν στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα του πυρήνα της ευρωζώνης. Η διάσωση του 2010 απέτρεψε μιαν ελληνική κατάρρευση που θα είχε διαχυθεί ευρέως στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα της Ευρώπης, ιδιαίτερα σε αυτά των χωρών πλεονάσματος. 

Η έλλειψη αναγνώρισης αυτού του γεγονότος έχει οδηγήσει σε μια πολιτική αποδοχή/αποφασιστικότητα στις χώρες πλεονάσματος για τους σκληρούς όρους λιτότητας που έχουν επιβληθεί στις χώρες της περιφέρειας της ευρωζώνης στο υπάρχον πλαίσιο ανάκαμψης.

Εάν είχε επιτραπεί στην Ελλάδα να καταρρεύσει και η χρηματοπιστωτική μετάδοση είχε διαδοθεί στην ευρωζώνη, η πολιτική στις χώρες πλεονάσματος θα άλλαζε κατά πάσα πιθανότητα δραστικά, όπως έχουμε δει και στις χώρες ελλείμματος – την άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα, των Podemos στην Ισπανία κοκ. 

Οι χώρες πλεονάσματος θα αισθάνονταν αναμφίβολα τις οικονομικές επιπτώσεις καθώς οι τράπεζες και τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματά τους θα άρχιζαν να αποτυγχάνουν, να διασώζονται ή να κρατικοποιούνται.

Οι χώρες του πυρήνα της ευρωζώνης θα αναγκάζονταν να μειώνουν τα πλεονάσματά τους για να προστατέψουν τις οικονομίες τους και να κινητοποιήσουν την τοπική ζήτηση. Αναμφίβολα, οι κυβερνήσεις των χωρών πλεονάσματος δε θα κατάφερναν να βγουν αλώβητες εάν η μετάδοση από την Ελλάδα έβγαινε εκτός ελέγχου. 

Οι ψηφοφόροι στις χώρες του πυρήνα της ευρωζώνης θα είχαν απαιτήσει περισσότερες ενέργειες – πολύ περισσότερες από αυτές που απαιτούν σήμερα, όπου απλά ζητούν από τις χώρες ελλείμματος να πληρώσουν οι ίδιες για τα προβλήματά τους.

Εάν το ΔΝΤ είχε αφήσει την Ελλάδα να καταρρεύσει, η μετάδοση θα είχε αφήσει την Ευρώπη σε ακόμη μεγαλύτερη ύφεση, όμως πιθανώς αυτό να επέτρεπε μιαν ισχυρότερη ανάκαμψη, βασισμένη στη συναίνεση των ευρωπαίων πολιτικών παραγόντων και προσανατολισμένη προς την αύξηση της ζήτησης σε όλη την ευρωζώνη – και κατά συνέπεια, την ανάπτυξη. 

Η Γερμανία και άλλοι έχουν επιμείνει σε αλλαγές στη δομή της ευρωζώνης που θα επιτρέψουν στην ευρωζώνη να είναι καλύτερη προετοιμασμένη για μελλοντικές υφέσεις λόγων των ανησυχιών για τη συμπεριφορά ηθικού κινδύνου μεταξύ των χωρών ελλείμματος.

Οι ανησυχίες τους είναι πως δημιουργώντας πιο αποτελεσματικά κρατικά στηρίγματα και επιμερισμό ρίσκου μεταξύ των χωρών της ευρωζώνης θα παρέχει στις χώρες ελλείμματος μιαν έμμεση κρατική εγγύηση – επιτρέποντάς τους να συνεχίσουν την κακή δημοσιονομική συμπεριφορά τους και να προκαλέσουν μια νέα κρίση.

Στην πραγματικότητα, είναι τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα των χωρών πλεονάσματος – τα οποία δάνειζαν απερίσκεπτα την περίοδο πριν από την κρίση αυτά που έλαβαν την έμμεση κρατική εγγύηση.